La Belle Dame Sans Merci, yani Merhametsiz Güzel Bayan, İngiliz ressam Frank Dicksee tarafından yine İngiliz şair John Keats’in aynı isimli şiirinden etkilenerek resmettiği tablosudur. Bu şiirden etkilenerek yapılmış birçok tablo olmasına karşın ben hikayesini anlatmak için en beğendiğim tabloyu seçme kararı aldım.

Kendi zamanında değeri bilinmeyen ve henüz 25 yaşında vefat eden şair John Keats, döneminde de baskın olan romantizm akımından etkilenmiş ve zamanla bu akımın önemli isimlerinden biri haline gelmiştir. Şiirlerinde özellikle doğa ve mitolojik unsurlar üzerinde durmuş, romantizmin lirik dilinden faydalanmıştır.

Viktorya dönemi sanatının önemli isimlerinden olan Frank Dicksee de tıpkı John Keats gibi romantizm akımından etkilenerek resimlerinde doğa, mitoloji gibi unsurlardan yararlanmış ve ortaya sofistike kompozisyonlar çıkarmıştır. Viktorya dönemi sanatının belirgin özelliklerinden olan kadın güzelliğinin tanrısallaştırılması, estetik unsurların ön plana çıkarılması, doğaya beslenen hayranlık, Dicksee tablolarında sıklıkla karşılaşılan ögelerdir.

Öncelikle tabloda bahsedilen ‘la belle dame sans merci’ kavramı ‘femme fatale’ olarak bildiğimiz ölümcül güzellikten başka bir şey değildir. Femme fatale, güzelliği ile baştan çıkardığı erkeklerin daha sonra başına dert açan çekici kadın anlamına gelir. Tabloyu incelediğimizde ilk göze çarpan şövalyenin güzel kadına olan hayranlık dolu bakışlarıdır. Bu güzelliğin aslında onun sonunu getireceğinin farkında olmadan, belki de farkında olsa da bu güzellik için ölümü göze alarak, kadına bakmaktadır. Şiirde, bu kadın aslında bir peri olarak tasvir edilmektedir. ‘Siren’ kavramı sanatta, kadın güzelliğini vurgulamak için çokça üzerinde durulan bir kavramdır.

“Bir hatuna rastladım kırlarda dolaşırken,

En güzelden de güzel – Gerçek bir perikızı,

Topuklarında saçı, keklik gibi sekişli,

Vahşi – ürkek bakışlı.

Kadının başında, şövalyenin kır çiçeklerinden yapmış olduğu bir taç var, Uzun, kızıl saçları rüzgârda dalgalanırken ve beyaz teni güneşte parıldarken şövalyenin kulağına eğilerek şarkı söylüyor. Perinin, sirenin söylediği şarkı ile mest olan şövalye, her ne kadar atını kendisi tutuyormuş gibi görünse de eyer perinin elindedir. Bu, şövalyenin kadının etkileyici güzelliği karşısında kontrolünü ne derece kaybettiğini, aslında onu da yönlendirenin peri olduğunu simgeler. Resimde etkileyici bir doğa tasviri mevcut. Uzaktan bakıldığında her şey çok güzel görünse de resmin sağ kısmındaki yanmış yapraklar, aslında bize şövalyenin bu aşkın sonunda nasıl hissedeceğini simgeliyor.

“Tuttum, onu bindirdim rahvan giden atıma

Ondan sonra bütün gün bilmedim gördüğümü,

Eğilerek bir yana çünkü çağırdı durdu

Bir peri türküsünü.

Merhametsiz güzel bayanın önce şövalyeyi güzelliği ve sesi ile büyüleyerek onu cezbedici bir dünyaya taşımış, ardından da onu terk ederek ‘bir soğuk tepenin yamacına hapsetmiştir. 

Tablonun 20. yüzyılda değişen kadın erkek dengesinnden kaynanklanan telaşı da yansıttığı söylenebilir. Şöyle ki ‘femme fatale’ kavramının, sanatta kadının yeri açısından bir dönüm noktası olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Feminizm hareketinin hayatımıza girmediği dönemde kadın figürü sanatta genel olarak erkeği yücelten, gücünü vurgulayan bir ‘obje’ olarak yansıtılmış, tiyatro ve sinema gibi sanat dallarında ise kendine yer bile bulamamıştır. Sinema ve tiyatroya, bağımsızlıklarını kazanmak için mücadele veren kadınlar da ‘ölümcül kadın’ yani femme fatale olarak girmiştir. Ölümcül kadın, kadını alışıldık boyun eğen ve daha düşük zekâ seviyesine sahip, stereotipik aptal sarışın karakterlerden farklı olarak zekâsı ve çekiciliğiyle erkeği etkileyen ardından ona acı veren karakterler olarak karşımıza çıkmıştır. Aslında ölümcül kadınlar, yeni çıkan bir kavram gibi gözükse de Yunan mitolojisinde erkekleri kendine aşık edip ardından onları büyüleyerek öldüren Tanrıça Kirke’ye kadar giden bir öyküsü vardır.

Solgun krallar gördüm, prensler, savaşçılar

Ölüm solgunluğuydu hepsinin yüzündeki;

Haykırarak dediler ki – “La Belle Dame Sans Merci

Beni de tutsak etti!”